“چهره جنایت” پایگاه داده های جامع ناقضان حقوق بشر در ایران است که توسط سازمان عدالت برای ایران راه اندازی شده است. این پایگاه داده ها، اطلاعات صدها ناقض حقوق بشر در ایران را به همراه مستندات موارد نقض حقوق بشر در ساختاری منظم، طبقه بندی شده و با قابلیت جستجو و دسترسی آسان در اختیار پژوهشگران، فعالان حقوق بشر، دادخواهان و نهادهای ذی صلاح قرار می دهد. این بانک داده ها همچنین ارتباط سازمانی ناقضان با نهادهای حکومتی و گستره ی نهادهای دخیل در نقض حقوق بشر در ایران و روابط سازمانی و جایگاه این نهادها در ساختار قدرت جمهوری اسلامی را نشان می دهد.
اهداف بانک اطلاعاتی “چهره جنایت” چیست؟
پایگاه داده های “چهره جنایت” با اهداف زیر ایجاد شده است:
• مستندسازی موارد نقض حقوق بشر در ایران
• نشان دادن شدت، گستردگی و نظام مندی نقض حقوق بشر در ایران
• شناسایی و جمع آوری اطلاعات درباره ناقضان حقوق بشر در ایران
• نشان دادن نوع ارتباط ناقضان حقوق بشر با نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی
• نشان دادن نقش نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی در نقض شدید و گسترده ی حقوق بشر در ایران
• ایجاد یک پایگاه داده های طبقه بندی شده، قابل استناد و قابل جستجو برای پژوهشگران، فعالان و دادخواهان
• ایجاد ابزاری مرجع برای پیگیری های حقوقی و دادخواهی ها در حال حاضر و در آینده
• پاسخگو کردن مقامات جمهوری اسلامی در قبال نقض شدید و گسترده حقوق بشر در ایران
تعاریف و روش شناسی “چهره جنایت”
در فرایند تحقیقات، مستندسازی، گردآوری و طبقه بندی موارد نقض حقوق بشر در پایگاه داده های چهره جنایت، مفهوم نقض حقوق بشر به طور کلی چنین تعریف شده است: نقض حقوق و تعهداتی که در اسناد و پیمانهای بین المللی حقوق بشری به عنوان حقوق انسانی افراد به رسمیت شناخته شده و حکومت جمهوری اسلامی ایران موظف به رعایت و تضمین آنها است. موارد نقض حقوق بشر یا با دخالت مستقیم حکومت و مسئولان حکومتی رخ می دهند، یا در اثر اهمال و قصور یا امتناع آنها در جلوگیری از نقض حقوق یا محافظت از افراد صورت می گیرد.
فرایند گردآوری، مستندسازی و ثبت موارد نقض حقوق بشر در بانک داده های “چهره جنایت”، با دو رویکرد اصلی انجام گرفته است:
1- بررسی رویدادها و وقایعی که متضمن نقض شدید حقوق بشر بوده اند
2- بررسی موارد نقض حقوق بشر که به صورت گسترده و مستمر رخ می دهند
در رویکرد نخست، مهمترین رویدادهای مرتبط با نقض شدید حقوق بشر از بدو تاسیس جمهوری اسلامی تا کنون به دقت مورد بررسی قرار گرفته اند. منظور از این رویدادها، وقایعی هستند که در یک فاصله مشخص زمانی (یک یا چند روز، چند هفته یا چند ماه) رخ داده و منجر به نقض شدید و گسترده ی حقوق بشر شده اند. برای مثال حمله به دانشگاه جندی شاپور اهواز در فروردین 1359، کشتار زندانیان سیاسی در تابستان 1367، ترور رهبران اپوزیسیون کُرد در رستوران میکونوس در شهریور 1371، قتلهای زنجیره ای نویسندگان و روشنفکران در سال 1377، حمله به کوی دانشگاه تهران در تیرماه 1378، سرکوب اعتراضات سراسری 1388، سرکوب اعتراضات سراسری دی ماه 1396 و آبان ماه 1398 از جمله این رویدادها هستند.
در مصاحبه های اختصاصی با شاهدان، قربانیان و بازماندگان این رویدادها شهادتنامه هایی تنظیم و اطلاعات مشخصی درباره موارد نقض از جمله زمان و مکان دقیق وقوع، افراد دخیل در ارتکاب نقض، مقام و مسئولیت این افراد در زمان ارتکاب نقض، یا اطلاعات در جهت تعیین هویت ناقضان به دقت ثبت شده و با اطلاعات به دست آمده از سایر منابع از جمله آرشیوهای موجود مطبوعات و رسانه های وقت، اظهارات مسئولین جمهوری اسلامی و گزارشها و مکاتبات نهادهای بین المللی مطابقت داده شده و اعتبارسنجی و راستی آزمایی شده است. همچنین سازمانها و نهادهای دخیل در این رویدادها مورد مطالعه قرار گرفته و مسئولین وقت این نهادها و سازمانها و همچنین افرادی که به لحاظ قانونی مسئول عملکرد نهادهای دخیل در این رویدادها بوده اند شناسایی شده و منابع و مستندات درباره نقش و دخالت آنها در موارد نقض حقوق بشر جمع آوری شده است. بخشی از این اطلاعات در قالب تحقیقات مستقل سازمان عدالت برای ایران درباره این رویدادها جمع آوری شده است.
در رویکرد دوم، موارد نقض حقوق بشر که به صورت مستمر و گسترده و در سراسر ایران رخ می دهند مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار گرفته اند. از جمله این موارد می توان به اخذ و پخش اعترافات اجباری، اعمال شکنجه های جنسی، سناریوسازی های امنیتی علیه مخالفان و منتقدان حکومت، و اعمال تبعیض و نقض حقوق اقلیتهای مذهبی، جنسیتی و قومی اشاره کرد. نتایج این تحقیقات در کنار بررسی دقیق نهادهای دخیل در ارتکاب این موارد نقض حقوق بشر و مسئولین این نهادها در جهت شناسایی ناقضان و مستند سازی نقش و مسئولیت آنها در نقض حقوق بشر مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین مجموعه گزارشات موارد نقض حقوق بشر گردآوری، بررسی و به عنوان بخشی از منابع مورد استفاده قرار گرفته است.
گستره‌ی بانک اطلاعاتی “چهره جنایت”
بر اساس تعریفی که در بالا از نقض حقوق بشر ارائه شد، گستره‌ی تحقیق بانک اطلاعاتی “چهره جنایت” متمرکز بر ناقضانی است که یا به واسطه ی مسئولیت حکومتی در طول چهار دهه حکومت جمهوری اسلامی به طور مستمر یا گسترده آمر یا عامل نقض حقوق بشر بوده اند یا در وقوع آن نقش داشته‌اند. اگرچه بسیاری از نهادها و افراد غیر حکومتی نیز به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نقض حقوق بشر در ایران نقش دارند، اما این بانک اطلاعاتی محدود به شناسایی ناقضانی است که به شکل مستقیم به ساختار قدرت جمهوری اسلامی متصل هستند و به واسطه اختیارات و قدرتی که از این نهادها می گیرند مرتکب نقض حقوق بشر می شوند و از هرگونه پاسخگویی در قبال جنایات خود مصون مانده اند.
لازم به ذکر است که این بانک اطلاعاتی به طور ویژه بر جمع آوری اطلاعات ناقضان حقوق بشر در قید حیات متمرکز است. بنابراین اطلاعات ناقضانی که پیش از آغاز تحقیقات این بانک اطلاعاتی درگذشته اند در این بانک اطلاعاتی نخواهد آمد.
فهرست ناقضان مندرج در این پایگاه داده ها تمام ناقضان حکومتی یا تمامی موارد ارتکاب نقض حقوق بشر از سوی این ناقضان را در بر نمی گیرد. موارد ذکر شده به عنوان موارد نقض حقوق بشر هر یک از ناقضان، تنها بخشی از موارد نقض حقوق بشر هر ناقض است که بر اساس اطلاعات و شواهد بدست آمده ثبت شده است. به همین خاطر ساز و کار ویژه ای برای کسب اطلاعات بیشتر از سوی شاهدان، قربانیان، بازماندگان و مطلعین در جهت تصحیح و تکمیل این بانک اطلاعاتی در نظر گرفته شده است. بانک اطلاعاتی چهره جنایت با دریافت اطلاعات و اسناد جدید، و پس از راستی آزمایی آنها، به طور مدام در حال به روز شدن و گسترش است.
چگونه از پایگاه داده های “چهره جنایت” استفاده کنیم
در صفحه ی نخست وب سایت، طرح اجمالی ساختار قدرت در جمهوری اسلامی و مهمترین نهادهای حاکمیتی دخیل در نقض شدید و گسترده ی حقوق بشر و همچنین فهرست کامل ناقضان مرتبط با این نهادها آمده است. با انتخاب و کلیک بر روی هر یک از این نهادها فهرست ناقضانی که مسئولیتی در این نهاد بر عهده داشته اند آشکار خواهد شد. همچنین با نگه داشتن نشانگر بر روی تصویر هر یک از ناقضان در صفحه ی نخست، کاربران می توانند نهادهای حکومتی مرتبط با ناقض را در تصویر ساختار قدرت مشاهده کنند. با کلیک بر روی تصویر هر یک از ناقضان در صفحه ی نخست، کاربران به صفحه ی ویژه ی آن ناقض هدایت می شوند.
در نمایه ای که در بالای تصویر ساختار قدرت در صفحه ی نخست آمده مجموع تعداد ناقضان، نهادهای مرتبط با این ناقضان، موارد نقض ثبت شده و همچنین بازه زمانی مورد بررسی درج شده است.
در بخش جستجو که در صفحه نخست وب سایت ذیل تصویر ساختار قدرت قرار گرفته، کاربران می توانند اطلاعات را بر حسب نام یا نام مستعار ناقضان، مقام حکومتی ناقضان، نهاد حکومتی مرتبط با ناقضان، نوع حقوق بشر نقض شده، و یا محل وقوع نقض جستجو و دسته بندی کنند.
با کلیک بر روی بخش ویژه ناقضان، کاربران می توانند فهرست کامل ناقضان ثبت شده در بانک داده ها به همراه تصویر، آخرین مسئولیت حکومتی، تعداد و نوع موارد نقض ثبت شده برای هر ناقض را مشاهده کنند و با کلیک بر روی اسم یا تصویر هر ناقض، کاربران به صفحه ی ویژه ناقض هدایت می شوند.
صفحه ویژه ی هر ناقض حاوی اطلاعات شخصی ناقض (تاریخ و محل تولد، تحصیلات، جنسیت، وضعیت حیات و …)، فهرست مسئولیتهای حکومتی ناقض، موارد نقض، جزئیات هر یک از موارد نقض، منابع مورد استفاده برای ثبت هر یک موارد نقض، و همچنین وضعیت پیگیریهای حقوقی و مجازاتهای بین المللی اعمال شده بر ناقض است. همچنین در این بخش کاربران می تواند با کلیک بر روی پیوند “ارسال گزارش موارد نقض حقوق بشر توسط این فرد” موارد دیگری از نقض حقوق بشر توسط ناقض را که در صفحه ثبت نشده گزارش کنند.
در بخش “نهادها” طرح تفصیلی ساختار قدرت در جمهوری اسلامی و مجموعه ی نهادهایی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نقض حقوق بشر نقش داشته اند یا ناقضان حقوق بشر در زمان ارتکاب نقض مسئولیت مهمی در این نهادها بر عهده داشته اند در دسترس قرار گرفته است. در این بخش صفحات ویژه ای به هر یک از نهادهای بالادستی حاکمیتی اختصاص داده شده است که با کلیک بر روی آنها خلاصه ای از تاریخچه شکل گیری این نهادها، جایگاه آنها در ساختار قدرت و نقش آنها در نقض حقوق بشر قابل مشاهده است. در این صفحه همچنین فهرستی از ناقضانی ارائه شده است که به واسطه ی اختیارات و قدرتی که توسط این نهاد به آنها داده شده است مرتکب نقض حقوق بشر شده یا از پاسخگویی در قبال نقض حقوق بشر مصون مانده اند. کاربران با کلیک بر روی تصاویر ناقضان مرتبط با هر نهاد به صفحه ی ویژه ی این ناقضان هدایت می شوند.
همیاری قربانیان و شاهدان نقض حقوق بشر
به دلیل وجود سانسور و خفقان شدید در ایران و عدم شفافیت سازمانها و نهادهای حکومتی در جمهوری اسلامی، بخش مهمی از فرایند مستندسازی نقض حقوق بشر در ایران متکی به شهادت قربانیان و شاهدان عینی جنایات جمهوری اسلامی است. به همین دلیل پایگاه داده های “چهره جنایت” ساز و کارهایی برای دریافت گزارشات قربانیان و شاهدان نقض حقوق بشر در ایران با هدف تکمیل و تصحیح اطلاعات ناقضان در نظر گرفته است. علاوه بر پیوند “ارسال گزارش موارد نقض حقوق بشر توسط این فرد” که در صفحه ی ویژه ی هر ناقض قابل دسترسی است، کاربران با رجوع به بخش “اقدام کنید“، می توانند اطلاعات، گزارشات، مدارک و مستندات خود مبنی بر نقض حقوق بشر در ایران را ارسال کنند یا به تکمیل و تصحیح پرونده های موجود ناقضان حقوق بشر کمک کنند.
گام بعدی
گام بعدی، استفاده از سازوکارهای حقوقی و سیاسی بین المللی برای تعقیب کیفری و پاسخگو کردن این ناقضان حقوق بشر در ایران با اتکا به مدارک و مستندات جمع آوری شده در این بانک اطلاعاتی خواهد بود. اطلاعات مندرج در این پایگاه داده ها پیش از هر چیز می توانند در رد ادعای مکرر مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه موارد نقض حقوق بشر در ایران محدود، معدود و استثنا هستند و مرتکبین آنها “عناصر خودسر” هستند که رفتارشان مورد تایید حکومت نیست، به کار بیایند.
گستردگی موارد نقض حقوق بشر، مقام و رتبه ی ناقضان، و نهادهای مرتبط یا دخیل در ارتکاب جنایات حقوق بشری، به خوبی نشان خواهند داد که آیا نقض حقوق بشر در ایران گسترده و نظام مند است یا معدود و محدود به موارد استثنایی. این بانک اطلاعاتی نشان می دهد که مرتکبین این جنایات در بالاترین مناصب حکومتی قرار دارند و در قبال ارتکاب جنایت حقوق بشری نه تنها مواخذه و مجازات نشده اند بلکه در بسیاری از موارد ترفیع مقام گرفته اند. این بانک اطلاعاتی همچنین نشان می دهد که نهادهای حکومتی کلیدی اعم از دولتی، نظامی و حتی سازمانهای به اصطلاح فرهنگی یا رسانه ای در نقض شدید حقوق بشر دست داشته اند و تغییر روسای آنها هرگز به تغییر رفتار این نهادها منجر نشده است. مهمتر از همه اینکه نهادهایی که بر اساس قانون وظیفه ی محافظت از حقوق بشر و حقوق شهروندان را بر عهده دارند، در واقع گسترده ترین و بیشترین موارد نقض حقوق بشر را به خود اختصاص داده اند.